Jimmy Nelson is een begenadigd fotograaf. In Before they pass away geeft hij ons kijk op andere mensen, andere culturen. Hij heeft hen duidelijk in scene gezet, zij hebben hun ‘zondagse pak’ voor de foto aangetrokken, maar het is een kijkfestijn, stuk voor stuk platen van formaat. Gelukkig heeft de uitgever teNeues groots uitgepakt. Dit boek vraagt om een standaard waar het open op kan liggen. Ik heb er maandenlang dagelijks in gekeken en gelezen.
Jimmy Nelson is een idealist. Met een onbegrensde energie reisde hij samen met fotografe en auteur Hannelore Vandenbussche en cameraman Bram Vis naar de verste hoeken van de wereld. Hij wilde mensen, stammen en volken vastleggen voordat zij verdwenen zijn. Hij vreest dat de globaliserende moderne wereld nergens op aarde halt houdt en geen ruimte kent voor wat afwijkt van zijn standaarden. Ik denk dat hij gelijk heeft. Het is al gaande. Hannelore beschrijft het verhaal achter de foto’s en noteert dit over de Nenets in Siberië:
“Toch hangt het voortbestaan van het volk nog steeds aan een zijden draadje. Een leven zonder elektriciteit, warm water, televisie en internet doet veel jongeren twijfelen hun levensstijl in te ruilen voor de ‘beschaafde’ wereld.” (Vandenbussche, 166, zie ook 186, 205, 242). En wat denk je van Kalasjnikovs bij de Mursi in Ethiopië (Nelson, 170-187)?
Jimmy Nelson is een romanticus. Naast het feit dat hij een ambitieus project wilde klaren, proef je bij hem de bewondering voor een leven voorbij het consumentisme en materialisme van het Westen. Hij ging op zoek naar oude beschavingen in hun puurste vorm.
“Live, laugh and cry with them and document their purity in places where untouched culture still exists.” (Nelson, 400). “Deze stammen zijn, in tegenstelling tot de westerlingen, volledig in balans met zichzelf.” (Vandenbussche, 016, 130).
Dat laatste waag ik te betwijfelen. Maar is het niet opvallend dat alleen door de resultaten van het Westerse moderne leven deze volken konden worden bereikt en ontmoet: vliegtuigen, terreinwagens, geavanceerde fotografie-apparatuur, en – niet te vergeten – een geldschieter.
Bovendien: de mensen moesten soms worden overgehaald mee te doen. Hebben zij erom gevraagd te worden opgenomen in een monument van het Westen? De charme van het team is enorm. Ik bewonder hen om de manier waarop zij deze mensen (uit twintig verschillende stammen en volken) zover hebben gekregen te poseren voor de camera. Maar het gaat toch echt om een eenzijdige behoefte die mogelijk wordt door superieure techniek.
Niks mis mee, lijkt me. Het is bijna niet te voorkomen dat het interesseverschil gemakkelijk een hoog-laagverschil (superieur – inferieur) met zich meebrengt. Als er geen economisch, politiek of intellectueel gewin als dominante drijfveer is, kan culturele kennismaking alleen maar als winst worden beschouwd. Dan blijkt dat het hoog-laagoordeel aan beide kanten voorkomt. Daarom vind ik een van de laatste opmerkingen van Nelson zo treffend.
Hij realiseert zich dat hij niet alleen kijkt, maar ook bekeken wordt:
“But then I knew that they were observing me as much as I was picturing them. I must have seemed a rare creature, a stranger from another world, with whom they‘d never wanted to change place. How right they are.” (Nelson, 423).
Elkaar als gelijke beschouwen, dat is niet vanzelfsprekend. “De grenservaring is fundamenteel voor het denkbaar worden van gelijkheid over cultuurgrenzen heen,” schrijft Siep Stuurman in De uitvinding van de mensheid (30). Elkaar aanschouwen, een wereld van verschil aantreffen, dan je oordeel even parkeren en dan nadenken: wat verbindt ons? De idealistische, romantische fotograaf Jimmy Nelson helpt ons daarbij (samen met zijn team) met hun geweldige fotoboek.
Naar aanleiding van: Jimmy Nelson, Before they pass away. Kempen: teNeues, 2016.
Hannelore Vandenbussche, Before they pass away: De verhalen achter de foto’s.2 Keff & Dessing Publishing in samenwerking met uitgeverij Brandt. [z.p.], 2016.
Siep Stuurman, De uitvinding van de mensheid: Korte wereldgeschiedenis van het denken over gelijkheid en cultuurverschil. Amsterdam: Bert Bakker, 2009.
