Knerpen, kieren, piepen, hoe noem je het geluid van de draaiende windmolen op Cattle Corner Station? De openingsscène van Once Upon a Time in the West leeft van geluiden. Muziek klinkt er niet, we horen krakende deuren, trage laarzen, vallende druppels, knakkende knokkels en het fluiten en hijgen van de stoomlocomotief. Een deur slaat uitgesproken hard dicht achter de stationsbediende die wordt opgesloten. Als een van de drie wachtende mannen de ratelende telegraaf aan de draden kapot trekt valt ineens alle geluid weg. Stilte, compleet. De spanning op de bloedhete dag wordt minutenlang opgeschroefd met een komische noot van een zoemende, gevangen vlieg in de loop van een pistool. “Amplified natural sounds,” noemt Christopher Frayling het. Hij spreekt de commentary track in op de dvd. Hij is kenner van deze klassieke spaghettiwestern uit 1969 en publiceerde in dit jubileumjaar een gedenkwaardig boek voor op de koffietafel: Once Upon a Time in the West: Shooting a Masterpiece. Veel interviews met acteurs en medewerkers door de jaren heen, volop foto’s, een voorwoord van Quentin Tarantino, het overzicht van de opnamedagen, heerlijk boek.
Mij werd voor het eerst duidelijk dat de filmopnamen de muziek volgden, niet andersom. Regisseur Sergio Leone en componist Ennio Morricone werkten al langer samen in de jaren zestig. Zo kreeg de componist al ‘beeld’ van de film door schetsen en verhalen van de regisseur. “No, generally, Sergio did not give me the script. He told me the story, his take on the characters and even what the design of the sets would look like.” (240) Hun samenwerking leidde ertoe dat zij durfden weglaten wat weg kon. Zo konden geluiden en muziekthema’s de scenes rechtvaardigen, ‘internal music’ noemen zij dat. En het meest krachtig komt dat naar voren bij de harmonica. “The first time we hear the harmonica it is internal to the scene; when we hear it subsequently it is no longer internal but is has retained all the dramatic strength, the irony and the tragedy it originally attracted from its internal setting.” (241)
Drie mannen (Woody Strode, Jack Elam en Al Mulock) komen op een verlaten stationnetje ergens in Arizona iemand opwachten. De stationsbediende wordt opgesloten, de Indiaanse vrouw weggejaagd en dan is het wachten op de trein die twee uur vertraging heeft. Minutenlang worden wij meegenomen in het afwachten. Alles spreekt van gespannen wachten opgestapeld met verveling en irritatie. Als de drie moordenaars concluderen dat de verwachte niet aangekomen is en weglopen, bevriezen zij als het geluid van de harmonica verraadt dat hij er wèl is: aan de andere kant uitgestapt. Fantastisch. De trein rijdt weg en onthult de man als het gordijn dat opgetrokken wordt in het theater. Harmonica informeert of Frank er ook is. Nee, hij heeft drie anderen gestuurd. Dan volgt deze even korte als schitterende dialoog:
(Harmonica) “Did you bring a horse for me?”
(Jack Elam) “Look’s like we ‘re shy of one horse.” (de anderen lachen)
(Harmonica schudt licht het hoofd) “You’ve brought two too many.”
Once Upon a Time in the West was een van de eerste films die ik ooit zag in de bioscoop. Ik zal een jaar of zestien zeventien geweest zijn. Claudia Cardinale maakte diepe indruk op me. Dat eerst, op die leeftijd. Dan het verhaal van goed en kwaad en vergelding, van treinen, nieuwe kansen en economisch gewin. Ik kocht later de soundtrack en beleefde de film opnieuw bij het afluisteren. Hoe sterk dat verschillende hoofdpersonen begeleid worden met eigen thema’s. Wikipedia zet het fraai op een rij: Voor Charles Bronson (Harmonica), de mysterieuze vreemdeling, is er de snerpende, ijl klinkende mondharmonica. Bij Claudia Cardinale (Jill) die naar het Westen vertrekt om een nieuw leven te beginnen, klinkt een lyrische sopraan begeleid door een koor. Als Jason Robards (Cheyenne), de goedgeluimde vrijbuiter, in beeld komt klinkt een vrolijke honky tonk piano en, als voorbode voor dreigend gevaar, klinkt een vervormde elektrische gitaar als Henry Fonda (Frank), de niets ontziende kille moordenaar, op het toneel verschijnt. “Sergio understood very well – and it is important in his films – how music which is internal to a scene, which grows out of the scene, retains and carries all the expressiveness and memories it acquired during the scene.” (240)
De vlieg in de pistoolloop van Jack Elam komt er beter vanaf dan menig personage in het verhaal. De klassieke westernthema’s komen langs: hechte groepsbanden en mannen en vrouwen die alleen durven staan, vergelding en strijd om de schaarse middelen, opkomende moderniteit en zoeken naar rechtsorde – en dit alles gaat over lijken. De manier waarop dit gefilmd werd, is wonderschoon: als een opera, een ballet van geluid, close-ups en inleidingen op de korte momenten van actie. Ik weet niet hoe vaak ik Once Upon a Time in the West heb gezien sinds 1979. Ik weet wel dat ik ‘m nog vaak bekijk. Op dvd of in de werkelijkheid.
Naar aanleiding van: Once Upon a Time in the West, Sergio Leonie, 1969. Oorspronkelijke titel: C’era una volta il West. Voor het dossier in de Internationale Movie Database, klik hier. Christopher Frayling, Once Upon a Time in the West: Shooting a Masterpiece. (Foreword by Quentin Tarantino). London: Reel Art Press, 2019
