Als de opwarming van de aarde één graad Celsius is en niet verder stijgt, zullen we de veranderingen zien doorzetten die nu al gaande zijn. Het is geregeld in het nieuws dat de gletsjers smelten, op de Kilimanjaro in Afrika en aan de Noordpool. Soms denken mensen in dit verband dat de warme gebieden als de Sahara nog verder zullen verdrogen. Maar dat kan wel eens anders uitpakken. “Although the forecasts are tentative and uncertain, both paleoclimatic studies and computer models suggest that the reverse might be true,” lees ik in het boek Six Degrees: Our Future on a Hotter Planet. “As other parts of Africa shrivel in the heat, could the Sahel end up as a refuge?”(41)
Ik las recent dit boek van journalist en klimaatactivist Mark Lynas. Hij publiceerde het boek in 2008 als populair leesboek over de tot dan toe bekende resultaten van wetenschappelijke onderzoek naar de gevolgen van opwarming van de aarde. De titel dekt de lading: per hoofdstuk lezen we wat modellen voorspellen over de gevolgen van opwarming met 1,2,3,4,5 of 6 graden Celsius. In het eerste hoofdstuk komt dan de Sahara ter sprake. Er zijn plaatsen waar het kwik oploopt tot 58° Celsius. Maar er zijn andere tijden geweest. Op plaatsen waar nu geen menselijk leven voorstelbaar is, zijn Neolithische tekeningen gevonden (het neolithicum of de jonge of nieuwe steentijd is een prehistorische periode die ca. 11.000 v. Chr. begon, en duurde tot de bronstijd). Opgegraven vishaken wijzen op de aanwezigheid van water waar dat nu niet te vinden is.
Lynas verwijst naar foto’s van de space shuttle Endeavour uit 1994. Op de site van NASA kan ik die foto’s vinden. Zij tonen aan dat onder het zand oude rivierbeddingen liggen. Ik lees dat de foto’s onthullen wat het water in het verleden heeft gedaan: “Water leaves its mark on the land, cutting channels and canyons where rivers flowed and leaving depressions where lakes once pooled. In the Sahara, however, these features are filled with sand. A scientist would have to look under the sand to find the imprint of water from wetter climates. These images of the Safsaf Oasis in south-central Egypt do just that: the top image shows the surface of the desert, while the lower image reveals the water-carved rock under the sand.”
Lynas vertelt dat de opwarming van het land sterkere moessonregens tot gevolg heeft. De Afrikaanse moesson is zwakker dan die in India, maar dat lijkt te veranderen volgens de modellen. Zou dat de vergroening van de Sahel opleveren? Hij geeft eerlijk aan waar voorzichtigheid geboden is. Het verleden is geen perfecte analogie voor de toekomst. Hij maakt er wel een aardige afrondende opmerking bij: “According to some historians, the greener Sahara of 6,000 years ago as the geographical basis for the mythical Garden of Eden, its original inhabitants expelled not by God for bad behavior but by devestating drying of the climate. While scientists continue to argue over the specifics of the likely climatic future of the Sahara and Sahel, one thing seems clear: Humanity will not be returning to Eden any time soon.” (45-46)
De strekking van het boek is helder: opwarming tot boven de twee graden brengt ons in een levensbedreigende dynamiek. Het ‘tipping point’ wordt bereikt (46, 270) en de ene ontwikkeling gaat de andere versterken. Wat er met zes graden opwarming dreigt te gebeuren, is bizar. Maar ook al eerder gaat de klimaatverandering sociaal-culturele gevolgen hebben: grootscheepse migratie en strijd om schaarse middelen. (101,107,125,219,230-237) Daarom moeten we onze uitstoot terugbrengen. Dan zullen we een ‘safe landing’ krijgen, ergens tussen de een en twee graden opwarming. In 2008 baseert Lynas zich op de laatste rapporten van de ICPP (2007) als hij zegt dat we nog een tiental jaren hebben. “This is an urgent timetable, but not an impossible one. It seems to me that the dire situation that we find ourselves in argues not for fatalism, but for radicalism.” (270-271)
Het boek zet me in 2019 zeer aan het denken. Aansluitend bij het laatste: hoe verhoudt zich onze verantwoordelijkheid als mensen tot de eigenzinnige evolutionaire gang van de natuur? Ik realiseer me ineens dat het grote verschil met elke vroegere periode van planeet aarde vooral de mensheid is: 6 miljard en groeiend. Ik wil in de toekomst meer aandacht voor deze kwesties vragen in de rol van voorganger. Bewustwording en stimuleren van duurzaam leven door de geloofsgemeenschap waarin ik functioneer, in een combinatie van seculiere en christelijke motieven. M en ik willen zelf het goede voorbeeld geven door verder te gaan met het ontdekken hoe we minder afhankelijk kunnen worden van fossiele brandstoffen. Ik ben intussen het boek aan het herlezen. Ik zoek bronnen op en probeer de laatste ontwikkelingen in beeld te krijgen. Heeft Lynas in 2008 goed gezien wat er nu gebeurt? Ik ben niet alleen aan het denken gezet, merk ik, ik ben ook aan het werk gezet door dit bijzondere boek.
Naar aanleiding van: Mark Lynas, Six Degrees: Our Future on a Hotter Planet. Washington, D.C.: National Geographic, 2008
Eelco den Boer deed me het boek cadeau bij mijn afscheid van de gemeente in Delft, september 2019. Hij schreef er dit bij: “Beste Simon, dit boek heb ik al langere tijd geleden gelezen, en het gaf mij het inzicht dat klimaatverandering niet alleen tot verlies van ecosystemen en soortenrijkdom leidt, maar dat het echt desastreuze gevolgen voor de mensheid heeft. Al lezende kwam ik tot de schokkende conclusie dat klimaatverandering niet alleen leidt tot vele doden door zwaar weer, maar ook tot enorme vluchtelingenstromen vanwege gebrek aan drinkwater door smeltende ijskappen, die mogelijk leiden tot oorlogen…. (p. 102v.)
Onder christenen is er naar mijn idee veel te weinig aandacht voor de verstrekkende gevolgen van klimaatverandering. Met onze – verholen – collectieve olieverslaving laden wij allen een schuld op onze schouders.
Het sluit mooi aan bij één van de laatste preken die je hield in Delft. Bevrijding van deze verslaving, leiderschap, en verandering van mentaliteit en gedrag zijn hard nodig onder christenen. Een uitdaging voor ons allen! Ik wens je alle goeds en veel zegen toe in Zwolle!
Groeten, Eelco den Boer.”