’s Nachts wakker liggen, het is een hele kunst. Je zou denken van niet, want het overkomt je en dat terwijl je dringend wenst te slapen. Maar de gedachten laten zich niet tot rust brengen. Ik kies er vaak voor om er uit te gaan. Kopje thee zetten, wat lezen of soms schrijf ik aan een tekst. Na een uur ga ik weer terug naar bed en val dan snel in slaap. Wat nu als je een stil staat bij de gedachtestroom zelf? Lieke Marsman schreef daarover een heel sterk gedicht. Wat is het dat haar wakker houdt?
Vasthoudendheid
Er bestaan vele redenen waardoor je niet stil
kunt blijven liggen, ’s nachts. Als je steeds
moet hoesten, bijvoorbeeld, zal je lichaam
op en neer schokken alsof je op een rijkoets ligt en
als je erg ziek bent, een lijkwagen. Of het is zo
dat je niet weet waar je moet kijken, omdat alles
voor je ogen rood is. Je ogen zijn zo rood, omdat
iemand heeft gezegd dat je ogen zo blauw zijn en
dat heeft je geraakt. Het fijne aan geraakt worden
is dat het niet lang hoeft te duren om lang
te blijven duren en het vreemde aan geraakt zijn
is dat het nagalmt en nastampt en toch ben je
er stil van. Het mooie aan het woord stil is dat het
iets zegt over geluid en beweging en het bijzondere
aan geluid is dat het bestaat uit beweging. Het fijne
aan beweging is dat het zo ingetogen is, je kunt
heel zacht je huid laten voelen dat iemand anders
je huid voelt. Tegelijkertijd is het fijne aan beweging
juist dat het uitbundig is, je kunt heel hardnekkig
een dansend monster in je voeten hebben zitten, dat
je hakken de hele avond de grond in wil stampen.
Maar het vreemde aan een hele avond is dat je soms
niet weet welke vorm van beweging je het liefst
lang laat duren. Gelukkig is het goede aan iets lang
laten duren dat alles op den duur weer terug stil valt.
En wat ik het allermooiste aan het woord stil vind,
is dat je er in het Engels een l aan kunt plakken,
waardoor we elkaar kunnen vragen, waarom we
nog steeds niet gaan slapen.
Wat is de actuele oorzaak geweest van dit wakend denken? Als je probeert te construeren wat hij of zij heeft meegemaakt kom je uit bij een avond uitgaan, een flirt, een dans, close worden en dan thuis komen, in bed stappen en… niet kunnen slapen. En wat er dan gebeurt is dat zij een serie gedachten voelt langs komen die op het eerste gezicht niet zoveel met elkaar te maken hebben, behalve dat zij elkaar oproepen. Maar bij nader inzien zit er meer verband in dan je denkt. De ervaringen hebben iets te maken met het verglijden van de tijd (tot in de dood) en de eeuwigheidsmomenten in diezelfde tijd. Ons leven is een geheel dat betekenis en waarde krijgt omdat wij een band leren zien tussen de verschillende momenten en ervaringen. Dat maakt de titel ook zo treffend: de woorden houden elkaar vast. Zij maken een cirkel naar het startpunt, namelijk niet kunnen slapen. En als je dan ‘vasthouden’ ook nog even concreet begrijpt: hebben zij elkaar vastgehouden?
Het gedicht is het openingsvers uit haar debuutbundel in 2010. Voeg daarbij dat zij in 1990 geboren is en je ziet hier een jong talent. Jeroen van den Heuvel schreef een mooie analyse over Vasthoudendheid op de website Meander. Hij toont de kracht van de compositie.
Een mens kan met minder slaap toe dan je denkt. De creativiteit bloeit in mijn ochtendgloren, de productiviteit gedijt in de nacht.
Naar aanleiding van: Lieke Marsman, ‘Vasthoudendheid’ in: Man met hoed: Gedichten 2005 – 20174. Amsterdam/Antwerpen: Atlas Contact, 2021, 7.
