Als je iemand een ‘gekke diamant’ noemt, dan wil je verschillende indrukken bij elkaar brengen. Niet perse tegenstrijdig. Wel opvallend. Diamant staat voor waardevol en kostbaar. Een edelsteen wekt bewondering op, ook omdat hij zeldzaam is. Hem bezitten is jaloersmakend. Voeg je daar het attribuut ‘gek’ bij, dan komt hij als onaangepast op je over. ‘Gekke diamant’, dat is tastbare ambivalentie.
En dan zeg je: ‘Straal verder!’ Dat veronderstelt dat de diamant zijn moment of fame al heeft gekregen. Bewondering werd zijn deel. De wens is dat het voortgaat. Want er zit nog meer in. Het aantal geïmponeerden kan groeien.
‘Shine on, You Crazy Diamond’ is de eerste track van Wish You Were Here. Deze cd van Pink Floyd verscheen in 1975. Wish You Were Here is een conceptalbum. Het verhaal gaat dat het draait om het vertrek van Syd Barrett. Barrett was een van de oprichters van de band, midden jaren zestig. Nu midden jaren zeventig was hij van de baan geraakt. Het leven als popster, de wereld van de muziekbusiness, de drugs lieten hem onaangepast achter. Samenwerking liep spaak. Dat had effect op de bandleden, Roger Waters, David Gilmour en anderen. Wat zij maakten met de plaat had alles te maken met het schuldgevoel en de verwarring van die tijd. “If the whole can be seen as addressing Barrett’s fate in some form or other, ‘Shine on’ is the song that does so most directly, ” schrijft Toby Manning in The Rough Guide to Pink Floyd. (205) S Y D, de letters zitten in de titel.
De tekst begint met een duidelijk contrast: nu staat tegenover vroeger:
Denk terug aan toen je jong was, je straalde als de zon
Straal verder, gekke diamant
Nu is er een blik in je ogen, zoals zwarte gaten in de lucht
Straal verder, gekke diamant
Wie ogen heeft als zwarte gaten, zit niet lekker in z’n vel. Holle ogen passen bij uitgeputte mensen. Desoriëntatie geeft grauwe wallen en een duistere blik. Ook los van het concrete verhaal over Syd Barrett kun je je zulke gezichten voor de geest halen. Als je fit en gefocust bent zie je wat je zelf niet bent – en meestal met deernis. De liedtekst is van iemand die weet van de jeugd van de verlorene. Denk terug aan je goede jaren. Jij was de stralende diamant. Dat is over. En toch… straal verder.,
Hoe moet je die aansporing duiden?
Je werd gepakt op de kruising van kindertijd en sterrendom, geblazen op de koude bries.
Kom op, jij doel voor een lach van ver weg
Kom op jij vreemdeling, jij legende, jij martelaar en straal!
Kindertijd moet overgaan in volwassenheid. Als kindertijd overgaat in vroeg sterrendom, zijn de benen nog niet sterk genoeg, de ruggengraad niet stevig. Voorbeelden te over, ook uit de recente tijd. Vaak betekent dat terugtrekking uit het publieke leven. Hulp zoeken bij therapeuten om het innerlijk te bekrachtigen. Want van buitenaf kwamen de verwachtingen. De contracten van de bazen werden wurgend. De werkdruk niet meer te harden. Het is een bries die je voortduwt, maar wel een koude. Hoe diamant je ook bent, je ‘wordt gepakt’. En dan toch weer de aansporing: ‘kom op’ en ‘straal’? Wie zegt het? Is het de jeugdvriend? Of horen we de stem van de fan die de ster opeist? Onverzadigbaar klinkt de lach van ver weg. Intussen de besproken legende weinig jaloersmakend geworden: vreemdeling, martelaar. Wie verlangt dat?
Je reikte te vroeg naar het geheim, je huilde naar de maan
Straal verder, gekke diamant
Geplaagd door de schaduwen ‘s nachts, en blootgesteld aan de zon
Straal verder, gekke diamant
Dat is een wrange constatering: je piekte te vroeg. Waarom ontbrak de begrenzing? Was de omgeving afwezig? Of had zij belang bij het succes van het jonge talent? ’s Nachts lig je wakker. Gekweld door de nare verwerking van de dag. Geen Psalm 121-troost over de zon die overdag niet zal steken en de maan die je ’s nachts niet zal deren. Van waar komt de hulp voor mensen als Syd Barrett?
Nu, je hebt de gastvrijheid met uiterste precisie misbruikt. Je reed op de koude bries.
Kom op jij feestbeest, jij helderziende,
kom op jij schilder, jij fluiter, jij gevangene en schijn!
Nog één keer de oproep om te blijven schijnen. Maar nu wordt de ster verweten de gastvrijheid te hebben misbruikt. Met uiterste precisie nog wel. Wiens gastvrijheid? In het geval van Barrett de gastvrijheid van de band? Dan hebben z’n vroegere vrienden dus iets te vereffenen. Zij hebben blijkbaar teveel gegeven.
Ook nu komt de koude bries ook weer langs. Zaten de anderen er niet op? Hoe zijn zij de kruising van jeugd en sterrendom overgekomen? En waarom blijven zij hem dan opdrijven om te stralen? Als hij een feestbeest was, is dan niet het beste om te zeggen: feesten zit er niet meer in als je met holle ogen door het leven gaat. Als zij hem werkelijk treffend typeren met helderziende, schilder, fluiter dan is het de vraag of werken in de stille luwte niet beter is dan schijnen voor het vretende publiek.
Hoe kan de gevangene werkelijk schijnen?
Hij heeft bevrijding nodig.
Het is een schrijnend lied. We luisteren het vaak tijdens onze autoritten naar het westen en weer terug. Heerlijk om bij te rijden. Maar het is dus wel wat, deze tekst: een aanklacht aan sterrendom dat wij creëren in sport, muziek, werk of relaties.
Naar aanleiding van: Pink Floyd, ‘Shine on You Crazy Diamond (part one)’: CD Wish You Were Here. 1975
Toby Manning, The Rough Guide to Pink Floyd: The Story, The Songs, The Sound. London, Penguin, 2006.
Dit is de Engelse tekst:
Remember when you were young, you shone like the sun.
Shine on you crazy diamond.
Now there’s a look in your eyes, like black holes in the sky.
Shine on you crazy diamond.
You were caught on the crossfire of childhood and stardom, blown on the steel breeze.
Come on you target for faraway laughter, come on you stranger, you
legend, you martyr, and shine!
You reached for the secret too soon, you cried for the moon.
Shine on you crazy diamond.
Threatened by shadows at night, and exposed in the light.
Shine on you crazy diamond.
Well you wore out your welcome with random precision, rode on the steel breeze.
Come on you raver, you seer of visions, come on you painter, you piper, you prisoner, and shine!