Kinderen zijn het meest kostbare dat je als ouders toevertrouwd krijgt. Zij hebben recht op het beste, onze liefde. Hooggestemde opvoedingsidealen en welgemeende beloften klinken in onze werkelijkheid van welvaart, werk en prestatie. We koesteren emoties. Het belang van affectie voor de opvoeding onderkennen wij als geen andere generatie voor ons. De praktijk is echter weerbarstiger dan de leer. Dan houden je kinderen je op een goede dag een spiegel voor en je moet kijken, of je wilt of niet: vader, moeder, heb je mij liefgehad?
De film Into the Wild uit 2007 is te zien als een studie over dit gevoelige thema. In het jaar 1990 begint een jonge, pas afgestudeerde Amerikaan aan een trektocht. Chris McCandless rijdt met zijn oude Datsun de stad Atlanta uit. Twee jaar later arriveert hij liftend en lopend in Alaska bij een verlaten bus in de weidse wildernis. Nadat hij zich geïnstalleerd heeft, kerft hij de volgende woorden in een plank: “…en nu na twee jaren van rondzwerven breekt de finale, het grootste avontuur aan, het hoogste gevecht om het innerlijke valse zijn te doden en de spirituele revolutie met een overwinning te voltooien.”
Wat vaag, dat ‘innerlijke valse zijn’. De achtergrond van Chris verheldert echter veel. Hij heeft het leven van zijn ouders gezien: werken, werken, werken en carrière maken. Het is een levenshuis vol nare geheimen waarvan de buren slechts de mooie gevel mogen zien. We zien een flashback: Chris ging bij familieleden langs en hoorde daar verhalen die hem tot dan toe onbekend waren gebleven. Zijn moeder Billie was de minnares van zijn vader, die gehuwd was met een ander. Zelfs na de geboorte van Chris kreeg hij nog een kind met zijn echte vrouw. Harde feiten, die het zelfbeeld van Chris deden kraken. Hij en zijn zus Carine waren bastaards. Ook kantelde het beeld van zijn ouders: het waren mensen die de waarheid niet vertelden en niet in de waarheid leefden. Moord op de dagelijkse waarheid.
Als Chris zijn diploma ontvangt aan Emory University, bieden zijn ouders hem een diner aan. De ouders zijn al in het restaurant als Chris en z’n zus komen aanrijden in de oude Datsun. Tijdens de maaltijd komen vader en moeder met het cadeau: de vervanging van die oude auto, met een hoofdknik naar de Datsun op de parkeerplaats. Het onbegrip is van het gezicht van Chris af te scheppen: hoezo is zijn Datsun een ‘oud barrel’?! Hij kan er prima mee rijden. Bovendien, hij wil geen dingen van zijn ouders krijgen en hij suggereert dat het zijn ouders gaat om de waardering van de buren. Nu spreekt het gezicht van zijn vader boekdelen: waarom moet die jongen overal zo moeilijk over doen? Moeder begint te sussen, Carine ook, maar het einde van de scène is dat Chris een finale streep zet onder de contacten: hij stuurt al zijn geld naar Oxfam (voed de hongerige kinderen er maar mee!), knipt zijn studentenkaart door, net als zijn creditkaart en zijn ID. Hij verbrandt de foto van zijn ouders. Dood aan het valse zijn!
Toch is de klacht over het tekort van ouders niet de garantie voor een plus bij het kind. Chris gaat de wijde wereld in, op zoek naar waarheid en integriteit. Hij neemt een andere naam aan, maar als mensen naar zijn achtergrond vragen vertelt hij soms niet de waarheid. Dat is het eerste signaal dat hij blijkbaar zelf ook niet in de waarheid wil leven. In het boek wordt gaandeweg duidelijk gemaakt dat hij niet los kan komen van zijn voorgeschiedenis. Wayne Westerberg, een boer bij wie hij een tijd meehielp met de oogst: “Als Chris aan een klus begon, moest hij het afmaken ook. Dat was voor hem bijna een morele kwestie. Hij was, wat je kan noemen, extreem ethisch. Hij had een behoorlijk hoge standaard voor zichzelf.” (18) Het spoort precies met de stijl van zijn ouders. Werk en carrière waren de belangrijkste dingen tijdens de jeugdjaren van Chris en Carine. Zijn vader Walt McCandless had een hoge functie bij NASA. Collega’s beschouwden hem als briljant. Hij was gewend de leiding te hebben en alles te controleren. Als Walt sprak, luisterde iedereen. Hij was dominant, en had zijn buien.
Zwerven was Chris’ wijze van maximaal presteren. Hij wist met weinig geld en middelen op allerlei plaatsen te komen, sociaal werd hij er echter niet van. Mensen hebben al gauw een zwak voor hem, maar hij kan zich niet geven in een relatie. Het komt tragikomisch tot uiting als hij in Slab City bivakkeert, een terrein waar rondreizende hippies bij elkaar komen. Hij ontmoet daar Tracy, een meisje van bijna zeventien, dat smoorverliefd op hem wordt. Als zij hem wil verleiden, gaat hij er niet op in. Niet op principiële gronden, maar hij vindt haar te jong en hij lijkt geen enkele behoefte te hebben aan seks. Ze gaan samen wandelen en eindigen in een diep gesprek met een oude man over redding door Jezus. Je hebt met Tracy te doen, als kijker. Dat is toch niet wat je hoopt als je als meisje je zinnen hebt gezet op zo’n mooie gozer!
In Alaska is Chris alleen. Hij praat hardop met zichzelf. Hij imiteert zijn vader, zoals hij Walt vroeger tot hem en zijn zus had horen spreken. Zijn beoordelende vader is in zijn hart en ziel met hem meegekomen. Op een dag schiet hij een eland. Het lukt hem niet het dode dier goed te preparen en het vlees te conserveren. Hij neemt het zich vreselijk kwalijk, zo blijkt uit de notities die hij maakte. Hij verliest het gevecht met de vliegen en de maden en geeft tenslotte het karkas aan de wolven te eten. Hij heeft er spijt van dat hij de eland geschoten heeft. Dan toont de film in een korte shot Chris, naakt drijvend in de rivier, armen gespreid, het lichaam in de houding van het kruis. Een soort van genoegdoening voor de zonden, de verwijzing naar het offer van Christus? In ieder geval toont het de onmacht van een jonge man om het beter te doen dan zijn vader.
De journalist Krakauer, die het leven en de dood van Chris onderzocht en beschreef, gebruikt de typering overgangsritueel (rite de passage). In allerlei culturen zie je dat bij grote overgangen in het mensenleven rituelen moeten worden doorlopen om van de ene fase in de andere te komen. De overgang van kind naar volwassenheid is er zo een. Soms gaat dat gepaard met een vorm van isolement en een opdracht om een grote prestatie te leveren, bijvoorbeeld om in bijzondere omstandigheden te overleven. Was de tocht naar Alaska voor Chris in feite niet een zelfgekozen rite de passage? Uit van alles blijkt namelijk dat hij wilde terugkeren. Hij kon dan met sterke verhalen thuis komen: ik kan overleven zonder de zorg en de band met mijn ouders. Ik kan op eigen benen staan en ik heb in confrontatie met de natuur de waarheid van het leven leren kennen. Het leugenachtige leven van de middle-class, waarin werk, geld, inkomen, materie en de mening van de buren hoger scoren dan echt contact, dat zou hij dan op overtuigende manier als een ‘vals zijn’ aan de kaak hebben gesteld.
Kan een kind de ogen van zijn vader en moeder openen door een breuk en een periode zonder contact? Zeker, maar de spannende vragen zijn dan: geloof in je de kracht van verandering bij je ouders? En krijg je nog tijd als ouder om op te staan en naar je zoon of dochter te gaan en te zeggen dat je spijt hebt, of dat je van hem of haar houdt? Zal het kinderen lukken als volwassene de schaduwzijde van de ouders te boven te komen? De verloren zoon zei bij zichzelf: ‘ik zal opstaan en naar mijn vader gaan…’ (Lukas 15,18) Je kunt het ook als vader of moeder zeggen: ik zal opstaan en naar mijn zoon gaan.
De ouders van Chris bezochten maanden na zijn dood de plek waar hij stierf in eenzaamheid. Zijn vader schroefde in de bus een klein herinneringsplaatje. Daaronder legde zijn moeder een boeket van bloemen en takken. En onder de bank waarop Chris geslapen had, schoof ze een koffertje: een eerste-hulp-set, wat voedsel in blik, en een briefje: bel je ouders zo spoedig mogelijk. In de koffer stopte ze ook de Bijbel die van Chris was. Haar commentaar: “Ik heb niet meer gebeden sinds we hem verloren hebben.” (201) Dat is het verhaal in het boek. Maar in de film zien we wat anders. We horen de voice-over stem van Chris’ zus. Zij vertelt dat de ouders in de jaren voor het bericht van zijn dood milder werden en naar elkaar toegroeiden en we zien hen beide geknield in een kerk zitten. Regisseur Sean Penn suggereert dat de ouders door het gebrek aan contact met hun zoon veranderden. Het is ontroerend hoe het slot van de film een fantasie toont van de stervende Chris. Hij stelt zich voor hoe hij thuis komt en door zijn blije ouders omhelsd wordt. Hij kijkt dan over hun schouders naar de zon in de wolken en vraagt zich af: “Zouden jullie dan zien, wat ik nu zie?” Chris heeft in zijn eenzame confrontatie met zichzelf en de natuur het licht gezien. Deze afscheidstekst werd in de bus gevonden: “Ik heb een gelukkig leven gehad en dank God. Vaarwel en moge God jullie allen zegenen.”
Naar aanleiding van: Into the Wild, 2007. De film is gebaseerd op de gelijknamige USA-bestseller van Jon Krakauer uit 1996. Naar aanleiding van de berichten over het door jagers gevonden lichaam van Chris McCandless schrijft deze journalist een artikel over deze jongeman in het blad Outside. Hij krijgt talloze reacties, doet nader onderzoek en reconstrueert de geschiedenis. Sean Penn kocht de rechten voor de verfilming en kreeg medewerking van de familie. Hij schreef het script en regisseerde de ruim twee uur durende film, waarin Emile Hirsh aanstekelijk de rol van Chris McCandless speelt. De film kwam uit in 2007 en kreeg lovende recensies. De muziek werd geschreven en uitgevoerd door Eddie Vedder. Klik hier voor de trailer en hier voor het dossier in de Internationale Movie Database.
Robb Ludwick analyseert de film vanuit het thema vrijheid: “Into the Wild: Ons vrijheidsideaal.” In: Maarten J. Verkerk, Bart Cusveller, Jan Hoogland, Maarten Vermeulen (red.), Scherp gezien: Film en christelijke filosofie. (Verantwoording 29) Amsterdam: Buijten & Schipperheijn, 2011, 65-77.
