Er komt een vervolg op de film Gladiator uit het jaar 2000. Gladiator II komt in november 2024 in de bioscoop. Ik las het in de International Movie Database (IMDb) en ik zal de film zeker gaan bekijken. Ik had in de eerste week van januari gewoon zin om Gladiator weer te bekijken. Vakantie en zin in het bekende. 2 uur en 35 minuten lang terugkijken stelde niet teleur.
Sir Ridley Scott (* 1937; regisseur van o.a. Alien 1979; Blade Runner 1982; Robin Hood 2010 en in 2023 Napoleon) is een kei in het uitbeelden van gevechtsscenes. Deze film opent met de overwinning van de Romeinse legioenen op de Germanen, 180 na Chr. Keizer Marcus Aurelius (Richard Harris) is aanwezig en ziet hoe zijn generaal, Maximus (Russel Crowe), de troepen aanvoert. De legerleider leidt de cavalerie en mengt zich zonder reserve in de man tot man gevechten. De soldaten dragen hem op handen. Zij hebben gestreden voor het grote Rome en daar ligt de voorname loyaliteit van de generaal.
De oude keizer wil dat deze generaal in Rome de macht weer teruglegt bij de senaat. Het keizerschap voldoet volgens hem niet. Marcus Aurelius zal daarvoor zijn eigen zoon Commodus (Joaquin Phoenix) passeren. Deze jonge, onberekenbare zoon arriveert ook bij het slagveld. Als hem duidelijk wordt dat Maximus de voorrang krijgt, vermoordt hij zijn vader en geeft de Pretoriaanse garde de opdracht Maximus te executeren. Dat mislukt en leidt tot de strijd tussen deze mannen die aan het slot beide het leven kost.
Het is duidelijk dat de film een eigen verhaal vertelt. Zodra je de indruk hebt dat je zo een waarheidsgetrouw beeld krijgt van Romeinse samenleving aan het eind van de tweede eeuw, is het zaak aan fact-checking te doen. IMDb vertelt je al dat de straten in Rome met stenen waren geplaveid, niet zo zanderig als in de film. Ga je bij Fik Meijer, van 1999 – 2007 hoogleraar Oude Geschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam, te rade in zijn boek Gladiatoren dan blijkt er veel meer niet te kloppen. Marcus Aurelius stierf een natuurlijke dood. Commodus was al vanaf 177 na Chr. mederegent. In die tijd was het keizerschap een aantal malen zo goed ingevuld door mannen als Trajanus, Hadrianus en Antonius Pius dat een terugkeer naar de republiek niet leefde in die tijd, aldus Meijer. Ook de dood van Commodus in de arena is fictie. Hij stierf pas in 192 bij een paleisrevolutie. Ook op de enscenering van de gladiatorgevechten is het een en ander af te dingen, zo blijkt. “Maximus verschijnt in de arena met een klein rond schild en een pantser dat niet door gladiatoren maar wel door Romeinse soldaten werd gedragen.” (218)
Is het erg? Welnee, het filmverhaal vertelt op eigen kracht. Daarbij komt het thema van de deugden krachtig naar voren. In het gesprek vlak voor de moord zegt Commodus tegen zijn vader dat hij wel degelijk eerzame deugden heeft. Misschien niet de vier klassieke die zijn vader graag had gezien. Maar wel vindingrijkheid, ambitie en liefde voor de familie. Deze scene zet je op het spoor om te kijken hoe het karakter van Maximus eruit komt. Hij is trouw aan Rome, dat bovenal. SPQR (Senatus Populusque Romanus): Senaat en volk van Rome staan zelfs boven zijn trouw aan zijn vrouw en zoon. Hij wil na de slag tegen de Germanen graag naar huis. Hij wil daar de oogst binnenhalen en bij zijn familie zijn. Maar als de keizer hem eerst naar Rome wil laten gaan dan is wil hij dat serieus overwegen. Commodus bejegend hij wel met hoffelijkheid maar respecteren doet hij hem niet als hij ontdekt dat de zoon zijn vader vermoord heeft. Als hij zichzelf terugvindt als slaaf bij Proximo in Noord-Afrika (moet zijn Proximus, aldus Meijer) dan verwijdert hij de SPQR tattoo op zijn linkerschouder. Voor zijn manschappen doet hij alles en hij is moedig in de strijd. Toch heeft ook de wraak een plaats gekregen in zijn hart. Hij doet met Lucilla mee in plannen om het bewind van Commodus omver te werpen. Als dat mislukt zoekt hij de genoegdoening om de valse keizer in de arena om te brengen, zelfs als hem dat zijn eigen leven kost.
Er is een opvallend trekje aan hem meegegeven, dat me bij de twee kijk weer opviel. Vlak voordat hij de strijd aangaat knielt hij neemt, neemt wat aarde in zijn hand, ruikt eraan en wrijft het tussen zijn handen. Wat wil dat zeggen? Het wordt niet met zoveel woorden uitgelegd dus ik ga maar af op mijn eigen voorstelling. Hij weet zich verbonden met de aarde waar hij op dat moment is. Als boer met een bedrijf in Trujillo (Midden Spanje, ten zuidwesten van wat nu Madrid is) weet hij zich verbonden aan de grond die het goede geeft. Hij weet ook dat de aarde ons bloed zal opnemen. “Hoor toch hoe het bloed van je broer uit de aarde naar Mij schreeuwt,” voegt de HEER God toe aan Kain na de moord op zijn broer. “Daarom: vervloekt ben jij! Ga weg van deze plek, waar de aarde haar mond heeft opengesperd om het bloed van jouw broer uit jouw hand te ontvangen.” (Genesis 4,10-11). Denk ook aan hoe Korach, Datan en Abiram (met families) verdwenen na hun opstand tegen Mozes in de woestijn. (Numeri 16,32) Het gaat daarbij over gerechtigheid. De aarde is partij. De goden en voorouders zijn duidelijk in de film ingebracht en krijgen wel verering maar blijken het leed niet te voorkomen. Maximus treft zijn zoon en vrouw opgehangen aan tussen de rokende puinhopen.
Hoe zou ik mij hebben gedragen als ik in het Colosseum getuige was geweest van een gladiatorenshow? Deze vraag probeert Fik Meijer in het boek te beantwoorden. Het is te gemakkelijk om te zeggen dat je nooit zou gaan en van het schouwspel genieten. Meijer noteert terecht dat deze spelen in een context passen. “Het is niet juist om de gladiatorengevechten te bestuderen als een apart verschijnsel, als een uitwas, een donkere bladzijde in de verder zo roemrijke Romeinse geschiedenis.” (221) Bedenk, zegt hij, dat de hele samenleven doordrenkt was van geweld. “Rome was groot geworden door het winnen van oorlogen waarin buitensporig veel geweld werd toegepast.” Dat werd uitgevoerd door de gewone jonge mannen, de boerenjongens van het platteland. Dit past mooi bij de figuur van Maximus, die naar huis wel gaan om de oogst te gaan binnenhalen. “Ze werd de arena het verlengstuk van het slagveld.” (222) In de arena’s werden de oorlogen uit het verleden nagespeeld. De bloederige taferelen stutten het zelf- imago van de samenleving als geheel. En reken maar dat het meeslepend was. Fik Meijer eindigt in alle eerlijkheid met deze vraag: “Wie ben ik dat ik zou beweren dat het mij onder iedere omstandigheid wel zou zijn gelukt om de aantrekkingskracht van het amfitheater te weerstaan?” (223).
Naar aanleiding van: Gladiator, geregisseerd door Ridley Scott, 2000. De film kostte naar schatting 103 miljoen dollar en bracht wereldwijd ruim 500 miljoen op. Gladiator won in 2001 vijf Oscars, onder andere als beste film, beste acteur (Russel Crowe) en beste visuele effecten.
Gladiator 2 volgt Lucius, de zoon van Maximus’ liefde Lucilla, na de dood van Maximus. Denzel Washington doet mee.
Fik Meijer, Gladiatoren: Volksvermaak in het Colosseum. Amsterdam: Athenaeum – Polak & Van Gennip, 2003.
