“De Ilias is een epos over geschonden eer en loyaliteit.” Antieken-deskundige Ilja Leonard Pfeijffer zet het kort en kracht neer. Ik ga weer even bij hem te rade nu ik de schitterende roman van Pat Barker uit heb: The Silence of the Girls. Gekregen op mijn verjaardag nam ik deze zomer de tijd voor het boek. Ik was vrijwel direct aan de haak geslagen. In heerlijke vloeiend Engels werd ik het verhaal ingezogen. Een bekend verhaal. Ik ben gymnasiast en ook na het vwo interesseerde ik mij voor de antieke oudheid. Het is nu juist dat wat de verteller in deze roman wil zeggen. In het laatste hoofdstuk mijmert zij over de toekomst. De Grieken hebben Troje ingenomen en zullen naar huis reizen. Zij is tot slaaf gemaakt en zo in handen gekomen van Achilles. Wat zullen de mensen maken van de onvoorstelbare gebeurtenissen rond de stad die ook Ílios genoemd werd? Zij zullen het niet hebben over de bloedbaden waarbij mannen en jongens omkwamen; en het tot slaaf degraderen van vrouwen en meisjes. Misschien maken zij er een liefdesverhaal van. Zij zegt: het is het verhaal van Achilles dat, tegen wil en dank, mijn verhaal is geworden. (291)
Briseïs is de vrouwelijke verteller. Pfeijffer schetst haar plaats in inhoud en context van de Ilias: “In de eerste verzen ontstaat een conflict binnen het Griekse kamp. De opperbevelhebber van de Griekse Alliantie, Agamémnon, ziet zich om praktische redenen gedwongen om Chryséïs af te staan, een vrouw die is buitgemaakt op een strooptocht in de buurt van Troje. Omdat hij de eerste is onder de gelijken, besluit hij dat hem compensatie toekomt. Hij eist Briséïs op voor zichzelf, de vrouw die is toegekend aan Achílles, de beste strijder van allen. Agamemnon, schendt het prestige van Achilles om zijn eigen geschonken prestige te herstellen. Het prestige van een homerische krijger valt samen met zijn bestaansrecht als krijger. Door Briseïs van hem af te nemen ontkent Agamemnon Achilles’ krijgerschap.” (17-18)
Pat Barker schotelt ons het verhaal voor in drie delen. Eerst de val van de stad Lyrnessus. Daar wordt de hoofdpersoon gevangen genomen. Als Agamemnon Briseïs opeist eindigt deel 1. Deel 2 verhaalt Achilles’ weigering om mee te vechten en zijn terugkeer op het slagveld om Hector te doden. Het derde deel eindigt als Achilles’ dood is en Briseïs van hem zwanger. Ze zal meegaan met Alcimus, de man aan wie Achilles opgedragen had haar als vrouw aan te nemen als hij zou sterven. In dit deel lees ik de meest ontroerende passage. Koning Priamus van Troje komt het lijk van zijn zoon ophalen. Ongewapend, niet eens een dolk bij zich, en zonder escorte, en zichzelf vernederend. Dat is voor Achilles het omkeerpunt. Niet trots maar nederigheid, om eer te bewijzen aan de doden. Briseïs beschrijft de ontmoeting van twee mannen, voor het eerst, na negen jaar strijd om de stad. Nooit hebben zij elkaars krachten gemeten. Was dit dan toch de peiling, wie is de sterkste? “Though I think it went deeper. They seemed to be standing at opposite ends of a time tunnel: Priam seeing the young warrior he’d once been; Achilles the old and revered king he would never be.” (238) Dit is typerend voor de psychologisch invoelende stijl van Barker. Vanuit het vrouwelijke, vernederde perspectief wordt de mannelijke eercultuur doorzien en beoordeeld.
Als de stad gevallen is moet er nog een mensenoffer worden gebracht. Agamemnon meent dat voor de dode Achilles nog een maagd-dochter van Priamus geslacht moet worden. Polyxena is de ongelukkige. Als Briseïs later terugkeert bij het achtergelaten lichaam van met meisje, draait zij het op de rug. Het diepe gat van de steekwond bij haar keel lijkt haar twee monden te geven. Beide stil. “Silence becomes a woman…,” noteert zij dan. (290) Dit is dan de titel geworden: de stem van de vrouw is tot zwijgen gebracht. Geschiedenis wordt door mannen geschreven, met alle gevolgen van dien als daarbij de eer centraal staat. Het is duidelijk de missie van Pat Barker om daaraan tegengas te bieden. En eerlijk is eerlijk, zij doet dat voortreffelijk. Gelukkig is het volgende deel The Women of Troy al op de markt.
Naar aanleiding van: Pat Barker, The Silence of the Girls. New York: Anchor Books, 2019.
Ilja Leonard Pfeijffer, De Antieken: Een korte literatuurgeschiedenis.2 Amsterdam/Antwerpen: De Arbeiderspers, 2000.
In episode 2 de serie Troy, the Fall of a City (‘Conditions’, Netflix 2018) verantwoordt Helena (Bella Dayne) tegenover Priamus en zijn vrouw Hecuba haar stap om met Paris mee te gaan. Zij is op haar veertiende uitgehuwelijkt aan Menelaos en geen dag vreugde beleefd. “Ik ben geen bezit,” aldus Helena. De keuzevrijheid van de vrouw en het ervaren van geluk, de hoge waarden van onze tijd, vormen ook hier het centrale thema rondom de meedogenloze strijd. Dat krijg je ervan als de godin van de liefde de voorrang krijgt boven Hera (wereldheerschappij) en Athena (macht). Klik hier voor het dossier op International Movie Databse.
Luc Ferry is de bedenker van de stripserie De Wijsheid van Mythes. Twee delen zijn tot nu toe verschenen over De Ilias: De Twistappel (2020) en De oorlog van de goden. (2020) Clothilde Bruneau schreef het scenario, de tekeningen zijn van Pierre Taranzano en de inkleuring van Stambecco. In deze serie volgt op de strip een toelichtende achtergrondtekst van Luc Ferry.
Over Achilles’ woede als openingsthema van de Ilias schrijft Aviad Kleinberg in zijn behandeling van de zeven hoofdzonden, 129vv.
