Ida Laquidara treurt om haar vader Sebastiano. Depressief als hij was, vertrok hij toen zij dertien jaar was, en liet geen spoor achter. Hoe ingewikkeld. Rouwen kun je niet echt want je blijft je voorstellen dat hij een keer binnenwandelt. Maar op hem wachten is ook geen doen. Het leven gaat verder en dat is dan het leven met een moeder die ook vooral met zichzelf bezig is. Het boek Afscheid van de geesten is het verhaal van Ida drieëntwintig jaar later.
Wat ik aan deze roman mooi vind, is de overgang van aandacht voor jezelf naar aandacht voor een ander. De plot maakt helder dat dit niet vanzelfsprekend plaatsvindt. Je hebt er alle begrip voor dat Ida en haar moeder vooral met zichzelf bezig zijn. Daarom komt het flink binnen als Sarah Ida confronteert met juist dat punt: “Ik heb jarenlang jouw dictatuur moeten verdragen, en zeg niet dat je dat niet wist, ik weet dat je het merkte.” (182) Dat laatste is misschien iets te sterk uitgedrukt. Wij hebben als luisteraars van de vertelling dat nog niet zo gezien. Maar het is onthutsend hoe het permanent uitstellen van het afscheid van haar vader Ida blokkeert in aandacht voor de ingrijpende abortus van Sara. “In het ziekenhuis, toen jij me kwam bezoeken – nogmaals, bedankt daarvoor want ik wilde alleen maar jou – was jij alleen maar bezig met het opstapelen van woorden om de waarheid te begraven.” (182) Zo is de hechting aan de verdwenen vader de last die Ida af moet leggen.
De jonge Nikos is de man die een grote rol speelt bij de wending. Ida is getrouwd met Pietro. Hij is in Rome gebleven toen Ida naar Messina ging. Ze houden contact met telefoon en app, maar de aannemers die in het huis van moeder komen klussen, zijn er in levende lijve. Nikos neemt haar mee uit en maakt Ida deelgenoot van het verhaal van zijn geliefde Anna. Zij stierf voor de ogen van Nikos in een auto-ongeluk. (194) “Hoeveel mensen kennen dit verhaal?” vraagt Ida aan de jongen. “Alleen maar onbekenden. De enigen aan wie je dingen kunt vertellen.” (196) Au. Ida was de vriendin van Sara. Zij had geen aandacht voor het verlies van een kind van Sara. Ida is een onbekende voor Nikos, geen vriendin. Daarom wil hij haar het verhaal wel kwijt over zijn verlies.
Ida heeft besloten geen kinderen te willen. “Ik had mijn moeder moeten antwoorden wat ik wél wist: ik wil geen kinderen omdat ik bang ben dat ze doodgaan, dat ze verdwijnen, want ik ben bang dat de liefde tussen mij en Pietro instort, ik heb geen kinderen omdat ze niet zijn gekomen en wij ze nooit zijn gaan zoeken. Ik heb geen kinderen omdat ik niet wil dat er een menselijk wezen in mij ontstaat en mij naar eigen believen bewoont. Ik heb geen kinderen omdat ze door mijn lichaam moeten, de plek waar ik alle controle kan uitoefenen, zoveel dat ik mij er zelf van kan overtuigen dat het niet gebeurd is als het met het lichaam gebeurd is.” (95) Zij kan het nauwelijks aan haar moeder uitleggen en haar moeder heeft er geen begrip voor. (131v, 155)
Ida heeft gelijk: je moet de controle opgeven als je kinderen krijgt. Zij maken zich los van je en gaan hun eigen wegen. Er is geen garantie dat hun weg vriendelijk parallel aan die van jou als ouder zal lopen. De verhouding tussen Ida en haar moeder is daarvan al een treurig voorbeeld. Maar het verdwijnen van Sebastiano is helemaal een drama: de ouder die een voorbeeld van leven moet zijn blijkt fundamenteel onbetrouwbaar. Hij is opgelost in het niets om vervolgens te blijven spoken in de dromen en gedachten van zijn dochter.
Afscheid van de geesten is voortreffelijk geschreven door Nadia Terranova. In de Nederlandse vertaling vertelt Ida dat zijn naar de badkamer loopt “… in onderbroek, T-shirt, op blote voeten en met driekwart van mezelf nog in de nacht.” (31) Je komt nog meer dan dit soort fraais tegen en dat maakt het alleszins begrijpelijk dat dit boek in Italië prijzen in de wacht sleepte. Ik besluit dan ook maar met nog een treffende: “We hechten ons aan elkaar en niemand is gemaakt van edele materie.” (184)
Naar aanleiding van: Nadia Terranova, Afscheid van de Geesten, Amsterdam: Cossee, 2020. Oorspronkelijke titel: Addio Fantasmi, Turijn: Giulio Einaudi editore s.p.a., 2018. Vertaald uit het Italiaans door Etta Maris.
Door het tijdschrift La Lettura wordt Afscheid van de geesten beschreven als één van de tien beste Italiaanse boeken uit 2018. Verder ontvangt Nadia Terranova voor Afscheid van de geesten onder meer de literatuurprijzen Subiaco Città del Libro en Premio Alassio Centolibri én een plaatst ze zich voor de finale van de befaamde Strega literatuurwedstrijd. “De gebeurtenissen uit de roman zijn niet autobiografisch. Mijn vader is bijvoorbeeld niet verdwenen zoals die van Ida, maar is overleden. Ik heb zijn verhaal verteld in een eerdere roman Gli anni al contrario. Voor Afscheid van de geesten heb ik een vertellend personage gecreëerd dat comfortabel voelde voor mij. De verteller lijkt daarom oppervlakkig goed op mij: Ida heeft een gelijkaardige leeftijd, werk dat op het mijne lijkt en is verbonden met ‘mijn’ twee steden, Messina en Rome. Onder de oppervlakte zijn we heel verschillend. Vaak heeft Ida bijvoorbeeld heel andere reacties dan ik zou hebben.” (Nadia Terranova in een interview)