Het verhaal van MacLean’s Poolbasis Zebra spreekt tot de verbeelding: de Amerikaanse onderzeeër Dolfijn krijgt de opdracht om een geheimzinnige brand op weerstation Zebra op de Noordpool te onderzoeken. Een Britse arts vaart mee en ontrafelt een spionageplot: de Russen hebben bijna info over de Amerikaanse defensie in handen en dat moet voorkomen worden. Het verhaal uit de jaren zestig van de vorige eeuw gaat over de toenmalige techniek: “De camera verdween. Hij werd bij vol daglicht gestolen en gedemonteerd, zoals later bekend werd, in een Pools straalverkeersvliegtuig van New York naar Havana gevlogen. Vier maanden geleden werd de camera gelanceerd in een Russische satelliet die een baan rond de pool beschreef en zevenmaal per dag de Middle West, een streek tussen Ohio en de grote meren, van Amerika passeerde. Deze satellieten kunnen tot in het oneindige hun baan blijven beschrijven, maar na drie dagen en onder volmaakte weersomstandigheden beschikten de Russen over de foto’s die ze zo verdraaid graag hadden willen hebben: foto’s van de Amerikaanse raketbases ten westen van de Mississippi.” (452)
De Schotse romanschrijver Alistair Stuart MacLean (1922-1987) schreef vanaf 1955 een prachtige serie spannende boeken en kreeg er zelfs bij leven een eredoctoraat Literatuur voor aan de universiteit van Glasgow (1983). Hij creëerde echte helden: mannen die in extreme omstandigheden presteren. “Ik staarde naar zijn gedrongen gestalte met het ronde, opgeruimde gezicht en vroeg me voor de honderdste maal af waarom op deze wereld de kerels van staal en zonder zenuwen er zo zelden naar uitzagen.” (309 over de commandant van de Dolfijn, overste Swanson, zie ook 363, 443) En ook zo’n zin is typisch voor MacLean: “Dit was echter geen gezichtsbedrog of verbeelding, maar het gevolg van een laag over de grond jagende ijsstorm die wervelend voortraasde, soms aan kracht verloor, soms uitgroeide tot orkaanachtige stoten en warrelende sluiers van biljoenen ijsnaalden voor zich uitdreef.” (312)
Ik ben nu bijna zestig, maar het lukt MacLean nog steeds om mij in het verhaal te laten opgaan. Nadat ik een strip van Hermann over een Russisch station op Nova Zembla had gelezen, voelde ik de onweerstaanbare neiging om Poolbasis Zebra weer te lezen. Ergens in mijn herinnering verschenen beelden van barre ijsvlakten en een onderzeeër. Nu ik de thriller opnieuw heb gelezen concludeer ik verwonderd dat deze MacLean nog steeds een page-turner is. Wat is het geheim?
MacLean’s verhaal schetst een boeiende wereld die je niet zelf van binnenuit kent. Hij geeft je genoeg details om onder de indruk te komen, bijvoorbeeld een doorsnede van de boot en een plattegrond van het kamp. Er wordt een geloofwaardige urgentie opgebouwd en we ontvangen zo nu en dan hints die de spanning op peil houden. Dokter Carpenter is de geheimzinnige reiziger aan boord van de Dolfijn en overste Swanson krijgt van hogerhand de opdracht hem zijn gang te laten. Ergens in het Noordpoolgebied moet een verklaring worden gevonden voor een brand op Poolbasis Zebra en het geval wil dat de leiding daar in handen was van de broer van Carpenter, majoor John Halliwell. (334) Carpenter vertelt een paar keer aan ons als lezer dat hij aan overste Swanson niet de hele waarheid vertelt (282v, 385-87) – wat er echt aan de hand is, is highly sensitive en classified. (451v) Het is de traditionele truc en het werkt: de lezer met enige inside information betrekken in de vertelling en zo naar de spannende afloop toewerken. “Toch had ik een foutje gemaakt. Eentje maar. Ik liet Rawlings de verkeerde bewaken.” (404) En dan komen later in het verhaal de uitgelegde draden keurig bij elkaar.
In dit boek loopt het uit op een geënsceneerde rechtszitting (hoofdstuk 12). De moordenaars worden ontmaskerd in de monoloog van de hoofdpersoon. Wij hebben als lezers slechts wat flarden door en dan komt de ontknoping: de hoofdpersoon laat in een volmaakte beschouwing de oplossing horen. De schurken proberen nog een laatste uitweg te vinden, maar ook dat is voorzien door de held. Eind goed, al goed. We waren een aantal leesuren deelnemer in een spannend verhaal dat uiteindelijk de orde van de wereld keurig bevestigt. Geen wreedheden, seksuele escapades of meer van dat soort gekheid, slechts de imponerende natuur, de opkomst en ondergang van het kwaad en de gestaalde exemplaren van de mensheid. Actie! Lekker hoor.
Naar aanleiding van: Alistair MacLean, Poolbasis Zebra. In: Het Grote MacLean Avonturenboek: Zr. Ms. Ulysses, Poolbasis Zebra, Booreiland X-13. Amsterdam/Brussel, Elsevier, 1966. Oorspronkelijke titel Ice Station Zebra, verschenen in 1963 en vertaald door B. J. Eenhoorn.
