Je kan in je verbeelding grenzen overschrijden. Als ik een spannende historische roman lees, ga ik de grenzen van mijn eigen werkelijkheid over. De schrijver neemt mij mee naar een tijd die ik niet uit ervaring ken. Toch geloof ik de verteller als het gaat over plaatsen, gewoonten en gebeurtenissen die hij beschrijft. Als ik mijzelf elke dag een uur kan onderdompelen in verbeelding, ga ik gestimuleerd mijn dagelijkse werkelijkheid weer in.
Maar wat nu als ik mij dingen voorstel die mij angst aanjagen? Wie niet van horrorfilms houdt, kan besluiten een film als The Blair Witch Project nooit te bekijken (hier de trailer; let op, klikken hoeft niet!). Maar wat nu als jouw verbeelding ongewild steeds nieuwe gevaren produceert?
“Ik heb een hol gemaakt en het lijkt goed gelukt.” Zo begint Het Hol, een van de verhalen van Franz Kafka. Het is een lange beschrijving van de voortdurende gedachten van de holbewoner. Soms heb je de indruk dat het om een dier gaat (‘graafpoten’, 197). Maar wie zich een menselijke bewoner voorstelt, heeft ook gelijk (‘volwassen man’, 201). De eerste helft van het verhaal laat zien dat het iemand is die zich veiligheid probeert te verschaffen tegen indringers. Hij wil rustig kunnen slapen in een wereld vol rovers en achtervolgers. Hij heeft gangen gegraven, een plein opengehouden, voorraden aangelegd, etc.
Maar dan is daar… de verbeelding.
“Erger is het, wanneer ik mij zo nu en dan verbeeld, gewoonlijk als ik uit mijn slaap wordt opgeschrikt, dat de huidige inrichting absoluut fout is, grote gevaren met zich meebrengt en onmiddellijk, zo snel mogelijk en zonder rekening te houden met slaap en vermoeidheid, in orde moet worden gebracht.” (175)
Altijd kan de vraag gesteld worden of het genoeg is.
Het verhaal neemt echter een beslissende wending als de holbewoner op enig moment gesis hoort.
“Mijn slaap moet al heel licht geweest zijn, want een op zich zelf bijna onhoorbaar gesis maakt mij wakker.” (188).
‘…een op zich zelf bijna onhoorbaar gesis’! Geweldig! De bewoner weet het direct: gespuis is bezig een nieuwe gang te boren. Indringers naderen! Hij moet hij nu detecteren en plannen maken: aanvallen, verdedigen? Hij gaat zijn hele systeem door, overal hoort hij vroeg of laat het geluid. De rust is verdwenen. Hij moet steeds luisteren of het geluid er nog is.
Langzaam maar zeker gaat hij aan zichzelf twijfelen.
“Ik begrijp plotseling mijn vroeger plan niet. Ik kan in wat eerst zo verstandig leek, niet het geringste verstand terugvinden, weer laat ik het werk rusten en laat ik ook het luisteren na, ik wil nu een verder luider worden niet ontdekken, ik heb genoeg van de ontdekkingen, ik laat alles rusten.” (196).
Wie aan een Kafka-verhaal begint weet sowieso dat het weinig geruststellend is. Ook nu trekt de beklemming als herfstkou uit het verhaal omhoog. Hoort de bewoner niet gewoon z’n eigen ademhaling? Het meest griezelige van het verhaal is dat hij alleen maar met zichzelf in gesprek is. Want stel dat je inderdaad een naderende buurman hebt, zou hij wellicht een andere kant op willen werken? Waarom zou hij kwaad in de zin hebben? Verbeeld je eens dat je samen het hol kunt bewonen tegen echte vijanden! Zou dat geen rust geven (om en om slapen of waken)? Verbeelding bestrijd je met verbeelding, akelig denken met liefhebben. Stop de monoloog, begin een dialoog.
Liefde drijft de angst uit, heeft eens iemand gezegd.
Wie zich dat niet kan verbeelden, moet het gewoon in de praktijk proberen. Laat je verleiden.
Naar aanleiding van: Franz Kafka, ‘Het hol’ In: De Chinese Muur en andere verhalen.3 Amsterdam: Querido, 1972, 171-203 (Deze verhalen, vertaald door Nini Brunt, zijn gepubliceerd na de dood van de schrijver in 1924)
I Johannes 4 vers 18: “De liefde laat geen ruimte voor angst; volmaakte liefde sluit angst uit, want angst veronderstelt straf. In iemand die angst kent, is de liefde geen werkelijkheid geworden.
Vers 19: “Wij hebben lief omdat God ons het eerst heeft liefgehad.”