De missioloog J.H. Bavinck was de eerste die mij woorden gaf voor wat een eeuwigheidservaring kan zijn. Hij beschreef haar als een van de kernmerken van oosters denken en ervaren. De eenheidsgedachte van hindoeïstische stroming Advaita Vedanta geeft daar alle aanleiding toe: opgaan in het Al-ene omdat je er ooit toe behoorde. Een vergelijkbaar fenomeen kan zich in ons leven voordoen in een orgasme. De seksuele eenwording kan een vorm van samensmelten worden waarbij alle grenzen voor een ogenblik vervagen. Ook de natuurlijke omgeving biedt situaties waarin je jezelf kan verliezen. Ga in alle rust bij een kabbelend beekje zitten – niet gestoord door schermpjes en ander onheil – en laat je gedachten wegdrijven als de vriendelijke wolkjes op een vroege zomerdag. Kijk er niet vanop dat je een moment helemaal ‘van de wereld’ ben.
“Rondom mij was niets dan wind en leegte,” zegt de moeder van Kasper in de roman Overal zit mens van Yves Petry. Zij is met haar man verongelukt. De ballonvaart die zij maakten eindige rampzalig, zij en haar man stortten neer. In een gesprek tussen Kasper (haar zoon) en zij (de overleden moeder) vertelt zij wat de ervaring was in die paar tellen van de noodlottige val: “Het was niet aan je vader dat ik toen dacht. Evenmin aan jou of aan Eva. Jullie waren in mij verdwenen, terwijl ik op mijn beurt uitstroomde in een grote zelf, in een oneindigheid die zonder dat ik het besefte altijd al deel van mij had uitgemaakt … Het totaal viel samen met mij en ik viel samen met het totaal en daarbuiten was er niets meer. Nu beweer ik niet dat dit het gelukkigste moment was uit mijn bestaan. Maar het was wel het meest ongebonden, mijn meest volkomen, mijn meest onvoorwaardelijke en zuiverste zelfervaring.” (245) Nou nou, dat is niet niks.
De roman van Yves Petry presenteert zich op de kaft als ‘een moordfantasie’. Dat is aan de oppervlakte juist. Deel 1 van het boek beschrijft de gedachtegang van Kasper Kind. Hij wil Max de Man vermoorden. Deel 2 beschrijft wat er gebeurde toen een ander Kasper voor was. De ontreddering van de hoofdpersoon is helder: waar heeft hij zich nu druk over gemaakt? Dat was voor de lezer in deel 1 inderdaad de vraag. Is de arrogantie van Max de Man voldoende om te geloven dat Kasper hem wil vermoorden? Of geeft het feit dat Kasper een afgewezen geliefde van Max is, geeft dat voldoende rechtvaardiging? Ik raakte lezend op het spoor van een andere laag: de roman is een oefening in denken over het nut van idealisme. Waarom zou je nog een ideaal nastreven in deze wereld vol afbraak? Waar niemand echt de verantwoordelijkheid neemt om de wereld voor de homo sapiens leefbaar te houden, waarom zou je dan toch zelf je fatsoen bewaren of zelfs een hoger doel nastreven? De achternamen van Max (De Man) en Kasper (Kind) geven een hint, toch? Het kind wil volwassen worden en snappen waar je werkelijk waarde aan hecht. De Man is arrogant en mediageil en lijkt zich van liefde, trouw, respect en duurzaamheid weinig aan te trekken. Helpt het om die Man te elimineren? Vermoord de ene en de volgende staat op. Let op, overal zit mens. Kasper voelt het als een akelige golf over zich heenkomen. (156 – 157) Alles wat je om je heen ziet is product van de mens. Hij ervaart het als een ‘oproerige chaos’ die bij hem de neiging wakker roept ook chaos te creëren.
Als zijn hele moordfantasie wordt doorkruist door een ander, heeft dat op Kasper een ontnuchterend effect. Tenminste, eerst draait hij door. Hij wordt tijdelijk gedwongen opgenomen. Maar als hij weer terug is waar hij leefde – als bosbeheerder in het bos – komt hij tot een nieuwe conclusie: “Mijn project heet voortaan de mensheid. Ik ben niet langer een ploeterende individualist. Ik ben nu een professionele idealist. Dat lucht op, weet je. … Ik zie geen andere manier om het in deze tijd uit te houden. Je belijdt een of ander idealisme. Welk idealisme precies, dat doet er amper toe. Als het je maar afleidt van een zelf waar je weinig of niets mee weer aan te vangen.” (246)
Hij is in dit fragment in gesprek met zijn overleden moeder. Grappig genoeg heeft hij haar horen opdoemen bij het kijken naar een parmantig paraderende kraai. (242 – 248) Ik kwam het al eerder tegen in een roman van Juli Zeh – dat nabestaande via dieren ons nabij blijven (de eekhoorn). Hoe ook, tegenover de stem van zijn geweten (is dat niet vaak de moederstem?) zegt hij dus dat het een vorm van afleiding is. Het zelf, daar weten wij toch ten slotte niets mee aan te vatten?
Dit is raak. Het zoeken naar een soort essentiële zelf, los van de ander, met een intrinsieke waarde, in een wereld vol kwaad en afbraak – het is een doodlopende steeg. Als overlevingsstrategie hoor ik haar om me heen. Zoek jezelf, wees jezelf, trouw zijn aan jezelf. Het geheim ligt niet in het vinden van het individuele atoom maar in de verbinding, koppelingen in kern en cel. De roman laat het heerlijk doorschemeren als Eva – de tweelingzus van Kasper en Céline, de dochter van Eva – op bezoek komen. “De dames hebben het idee opgevat om met mij een boswandeling te gaan maken.” (238, zie ook 248v) Precies, dat is het. Het individu is een illusie. De aandacht van de mens los van zijn of haar verbanden kan bevrijding lijken. Niemand om je naar te schikken, heerlijk. Of nog sterker: jezelf de macht toedichten dat je een waardeloos mensexemplaar mag wegwerken. Het helpt de stervende bossen niet. Wil het leven op deze planeet geleefd worden, dan komt het aan op samenwerken. Verbinden met wie je van je houdt en verbonden zijn met wie van je verschilt. Daarom is idealisme een vorm van leven voor het nu. Afwachten tot het einde, het eind der tijden, het is onwerkelijk: “Het eind der tijden komt niet pas aan het eind. Het is er altijd al. Het ligt besloten in de kern van elk heden en neemt je plotseling in bezit zodra je ontwaakt in de nietigheid van het nu, het eeuwige niets van alles.” (119)
Stilistisch is Overal zit mens een parel. Er zit ook humor in. En stof tot nadenken.
Yves Petry, onthoud die naam.
Naar aanleiding van: Yves Petry, Overal zit mens2. Dasmag, 2022. Voor een gesprek met de schrijver op het youtubekanaal De Nieuwe Wereld, klik hier.
