Sinds ik me overgegeven heb aan hypnotherapie (met veel heil als resultaat), weet ik een en ander over de kracht van de verbeelding. Het onderbewuste heeft allerlei beelden opgeslagen. Die zijn in ontspannen toestand te bereiken en te activeren. Dan kun je met beelden werken aan je innerlijke huishouden. Zelfs zo dat het gedrag in het heden gaat beïnvloeden. Door de jaren heen heb ik wat geleerd over ‘mind over matter’. In de oosterse filosofie en meditatiepraktijk is daar veel over geschreven. Maar nu ik het ondervonden heb is het me nog duidelijker geworden. Mentale verbeelding is een bijzonder geschenk aan de mensheid.
Zo is dit een boeiende denkexercitie: naar het verleden gaan om een situatie over te doen. De Japanse schrijver Toshikazu Kawaguchi neemt ons in de roman Voordat de koffie koud wordt (uit 2015) mee in dat experiment. Er is een klein koffiezaakje, Funiculi Funicolà, waar, volgens de stadslegende, de klanten terug kunnen naar het verleden. Er zitten een aantal voorwaarden aan vast, zoals de stoel waar je op moet zitten, de deur van het bezoek (voordat de koffie koud wordt moet je terug zijn) en de persoon die je wilt ontmoeten moet ook in de zaak geweest zijn.
Fumiko Kiyokawa wil naar het verleden terug. Niet heel ver, een week. Toen hoorde zij van haar vriend Goro Katada dat hij plots voor zijn werk naar Amerika moest. Dat gesprek werd het afscheidsgesprek van de geliefden. Terwijl Fumiko had gedacht dat het een gesprek over trouwen zou zijn. Een week later krijgt Fumiko de kans naar het verleden terug te gaan. Fumiko wil tegen Goro zeggen dat haar trots haar toen in de weg zat. Zij zei niet dat hij moest blijven. Daarom zou zij het over willen doen. Maar de boodschap is van de eigenaar van de koffiezaak is: je kunt de werkelijkheid niet veranderen, hoezeer je je ook inspant. Je kunt wel je gevoelens overbrengen maar de werkelijkheid verandert niet.
Fumiko wil het toch doen, alleen al om het fenomeen van het terugkeren mee te maken. “Zodra de stoom uit het met koffie gevulde kopje opstijgt, begint samen met het kringelen van de stoom ook de omgeving van de tafel waaraan Fumiko zit kringelend te vervormen. Fumiko wordt bang en sluit haar ogen, maar het gevoel dat ze zelf net als de stoom kringelend vervormd wordt almaar sterker. … En dan verdwijnt plots het gevoel alsof haar ziel als stoom kringelt en komt het gevoel in haar ledematen vaag terug. Fumiko betast haastig haar gezicht en lichaam, vergewist zich ervan dat ze er echt is.” (57 en 61, zie ook 109 en 126, 175 en 194, 229).
“Ga maar hoor…,” zegt Fumiko dan, als zij een week eerder met Goro aan de koffie zit: “Ach, het is al goed… Wat ik ook zeg, het feit dat je naar Amerika vertrekt zal toch niet veranderen, dus…” (65) Mooi, trots dus overwonnen. Maar in het korte gesprek met Goro hoort zij op de valreep ook nog iets nieuws. Goro zegt: “Voordat ik jou ontmoette, knoopten vrouwen nooit een gesprek met me aan omdat ze het akelig vonden. … Ook nadat wij een relatie kregen … zou je ooit een andere, een aantrekkelijke man leuk zijn gaan vinden.” (66) Ach, dat zat er dus ook achter het vertrek.
Fumiko is al in de stoom terug naar het heden als ze dit verneemt. En inderdaad, Goro is vertrokken. Ze keert terug en vraagt aan Kazu: “En de dingen vanaf nu?” Kazu antwoordt: “De toekomst heeft zich nog niet doorgedaan, dus dat is aan u, mevrouw.” (68)
De roman is een bundel van vier situaties van mensen die issues uit het verleden onder ogen zien en er wat mee doen. De laatste gaat over de toekomst weliswaar (je kunt ook even naar de toekomst) maar dat is omdat er in het verleden iets speelde. De personages uit de koffiezaak komen in elk hoofdstuk terug en zo is het echt een eenheid, dit boek. Mooi geschreven levert het brandstof aan de eigen verbeelding: waar zou ik naar terug willen? De bijpassende vraag is natuurlijk: waarom zou je het willen als je de dingen die gebeurt zijn niet kan veranderen? Het voor de hand liggen antwoord is: je kunt je beleving ervan wel veranderen. Want dat is de actuele en toekomstgerichte kracht van de verbeelding. Het ene kleine minpuntje aan het boek is dat de schrijver dat aan het slot wel erg expliciet maakt. “Mensen kunnen puur met hun hart moeilijkheden in de werkelijkheid, hoe pijnlijk ook, te boven komen. Dus ook al verandert de werkelijkheid niet, zolang de harten van de mensen veranderen, heeft deze stoel ook beslist een belangrijk nut.” (255)
Naar aanleiding van: Toshikazu Kawaguchi, Voordat de koffie koud wordt.11 Amsterdam: Meulenhof, 2023. Vertaald uit het Japans door Maarten Liebregts, oorspronkelijke titel: Kōhii ga samenai uchi ni, voor het eerst gepubliceerd in 2015.
